Hải Thượng Lãn Ông
(海 上 懶 翁)Tên húy: LÊ HỮU TRÁC
Sinh ngày: 12-11-1724 năm Giáp Thìn
Mất ngày rằm tháng Giêng năm Tân Hợi
"Tôi nghĩ việc trước thư lập ngôn không phải dễ. Ngạn ngữ có câu: "cho thuốc không bằng cho phương", vì thuốc chỉ cứu được một người, cho phương thì giúp đỡ người ta vô tận. Nhưng nghĩ cho kỹ, nếu trong phương có một vị không đúng thì hàng trăm nhà chịu tai hại. Huống chi viết lên sách, mỗi lời nói đều thành khuân phép nhất định khó mà thay đổi được, nhỡ trong câu có điều sai lầm thì tai hại còn lớn hơn những bài thuốc nhiều"
"Tìm hiểu sách vở của khắp các nhà, nghiên cứu ngày đêm, mỗi khi được một câu cách ngôn của hiền triết xưa thì ghi ngay tại chỗ biện luận kỹ càng, thức nhấp luôn luôn suy nghĩ. Phàm những chân lý ngoài lời nói, phần nhiều nảy ra trong lúc suy tưởng, nhân đó suy rộng ra, càng ngày càng tinh vi, như chiếc vòng không cùng tận"
"Tôi thường thấm thía rằng: thầy thuốc có nhiệm vụ bảo vệ mạng sống người ta; sự sống chết, điều họa phúc đều ở tay mình xoay chuyển, lẽ nào người có trí tuệ không đầy đủ, hành động không chu đáo, tâm hồn không khoáng đạt, trí quả cảm không thận trọng mà dám theo đòi bắt chước nghề y"
Trải lòng trong cuộc đời làm thuốc của ngài
Khuya vọng Hiên Kỳ trấp tải thư
Hàn ôn khẳng phóng án đầu thư
Chưởng trung họa phúc tâm di cụ
Hung thứ phương viên thán bất như
Thực hạnh khởi tham đồ hạu báo
Huyền hồ ngẫu hứng cố cùng hư
Công danh đại bệnh thâm nan liệu
Đạo đức y khoa kiện khởi cư
Dịch thơ: (Vũ Đối)
Theo đạo Hiên Kỳ(1) đã khá lâu
Vui buồn nghiên sách vẫn nghiên cầu
Trong tay họa phúc còn lo lắm(2)
Bên dạ vuông tròn đã chắc đâu
Trồng hạnh há nào mong kẻ báo(3)
Treo hồ nhỡ có tới nhà lau(4)
Công danh bệnh ấy sao mà khó
Đạo đức y khoa rất nhiệm màu
-------------
1. Hiên Viên, Kỳ Bá
2. Nghĩ tới họa phúc trong tay mà tâm vẫn còn lo sợ
3. Xem tích Hạnh lâm
4. Treo hồ lô báo hiệu nhà có thầy thuốc
Khuya vọng Hiên Kỳ trấp tải thư
Hàn ôn khẳng phóng án đầu thư
Chưởng trung họa phúc tâm di cụ
Hung thứ phương viên thán bất như
Thực hạnh khởi tham đồ hạu báo
Huyền hồ ngẫu hứng cố cùng hư
Công danh đại bệnh thâm nan liệu
Đạo đức y khoa kiện khởi cư
Dịch thơ: (Vũ Đối)
Theo đạo Hiên Kỳ(1) đã khá lâu
Vui buồn nghiên sách vẫn nghiên cầu
Trong tay họa phúc còn lo lắm(2)
Bên dạ vuông tròn đã chắc đâu
Trồng hạnh há nào mong kẻ báo(3)
Treo hồ nhỡ có tới nhà lau(4)
Công danh bệnh ấy sao mà khó
Đạo đức y khoa rất nhiệm màu
-------------
1. Hiên Viên, Kỳ Bá
2. Nghĩ tới họa phúc trong tay mà tâm vẫn còn lo sợ
3. Xem tích Hạnh lâm
4. Treo hồ lô báo hiệu nhà có thầy thuốc
Tượng đài Hải Thượng Lãn Ông tại Hương Sơn - Hà Tĩnh
Một số bài trong "Y lý thâu nhàn cách ngôn"
THUẬT HỨNG
Hồng nghê vạn trượng thổ gian quan,
Đạo đắc huyền hồ nhập cố san.
Trúc yểm đào hoa khê ngoại tịch,
Vân lai thư thất tọa trung hàn.
Trần phong bảo hạp anh hùng lão.
Túy bão đồng ti dạ nguyệt đàn,
Trường nguyện thế gian nhân bất bệnh
Ngâm thi, chước tửu, dã y nhàn.
Tạm dịch
Gió mây chí cả không thàn
Lui về núi cũ thực hành nghề y
Suối hoa đào bóng trúc che,
Mây trùm viện sách đôi khi lạnh lùng.
Theo nươm gác chí anh hùng,
Khi say dạo khúc tơ đồng canh thâu
Mong đời hết kẻ ốm đau,
Tháng ngày thơ túi rượu bầu thảnh thơi.
BỆNH TRUNG LIỆU BỆNH
Cổ nhân đắc bệnh hỷ dư nhàn,
Ngã bệnh kinh tuần những cánh gian,
Môn ngoại hữu thanh tri vấn dược,
Sàng đầu vô khách thủy khai nhan
Đồng lân tài hỷ nguy cơ định,
Bắc xá thiên ưu thoát thế nan.
Khởi thị tân cần đồ hạnh báo,
Hoạt nhân thâm niệm phiền tâm quan.
Tạm dịch:
Người xưa lúc ốm chỉ ưa nhàn,
Mình ốm mà sao chẳng chút yên
Gọi cửa biết ngay người hỏi thuốc,
Vui lòng khi vắng tiếng đau rên,
Thôn Đông vừa khỏi cơn nguy cấp,
Xóm Bắc càng thêm thế đảo điên.
Vất vả phải đâu mong hậu báo,
Cứu người nghĩa trọng dám khinh phiền.
THUẬT HỨNG
Hồng nghê vạn trượng thổ gian quan,
Đạo đắc huyền hồ nhập cố san.
Trúc yểm đào hoa khê ngoại tịch,
Vân lai thư thất tọa trung hàn.
Trần phong bảo hạp anh hùng lão.
Túy bão đồng ti dạ nguyệt đàn,
Trường nguyện thế gian nhân bất bệnh
Ngâm thi, chước tửu, dã y nhàn.
Tạm dịch
Gió mây chí cả không thàn
Lui về núi cũ thực hành nghề y
Suối hoa đào bóng trúc che,
Mây trùm viện sách đôi khi lạnh lùng.
Theo nươm gác chí anh hùng,
Khi say dạo khúc tơ đồng canh thâu
Mong đời hết kẻ ốm đau,
Tháng ngày thơ túi rượu bầu thảnh thơi.
BỆNH TRUNG LIỆU BỆNH
Cổ nhân đắc bệnh hỷ dư nhàn,
Ngã bệnh kinh tuần những cánh gian,
Môn ngoại hữu thanh tri vấn dược,
Sàng đầu vô khách thủy khai nhan
Đồng lân tài hỷ nguy cơ định,
Bắc xá thiên ưu thoát thế nan.
Khởi thị tân cần đồ hạnh báo,
Hoạt nhân thâm niệm phiền tâm quan.
Tạm dịch:
Người xưa lúc ốm chỉ ưa nhàn,
Mình ốm mà sao chẳng chút yên
Gọi cửa biết ngay người hỏi thuốc,
Vui lòng khi vắng tiếng đau rên,
Thôn Đông vừa khỏi cơn nguy cấp,
Xóm Bắc càng thêm thế đảo điên.
Vất vả phải đâu mong hậu báo,
Cứu người nghĩa trọng dám khinh phiền.
Tác phẩm Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh
Tác phẩm
(Tham khảo thêm tại: wikipedia)