(Hư thực - Danh y danh ngôn tinh hoa)
Bộ thốn mạch vi, chủ về vinh khí suy kém, thiếu huyết. Bộ quan mạch vi, chủ về khí kết, tỳ vị hư yếu đau bụng. Bộ xích mạch vi, chủ về dưới ruột có tích, thân thể lạnh, đau ngầm ở bụng dưới.
Mạch trầm ấn nhẹ không thấy gì, ấn nặng tay mới thấy (đó là bệnh ở lý, trầm thuộc âm, mạch lẫn ở dưới thịt, ấn nhẹ không thấy gì, ấn nặng tay mới thấy. Có chỗ nói: ấn nặng tay vào mới thấy mạch, chủ về khí trướng đầy và đau sườn, chân tay lạnh, là chứng bệnh dương nghịch âm uất).
Bộ thốn trầm, chủ về trong lồng ngực có đàm. Bộ quan trầm, chủ về bụng trên có khí lạnh, trung tiêu bị đầy và đau. Bộ xích trầm, chủ về lưng gối nặng mỏi đau, đái gắt, hay đi vặt.
Mạch trì là một hơi thở mạch đập 3 lần (trì là có hàn đau; mạch trì là thuộc âm, mạch đến chậm chạp không mau, mỗi hơi thở mạch đập 3 lần. Một thuyết nói: cất nhẹ tay thì thấy mạch yếu. Ấn mạnh vào thì rất chắc, là chứng hậu âm thịnh dương hư, hoặc tỳ hư, hoặc vị hàn, là chứng hư yếu. Mạch Phù Trì là ở biểu có hàn. Trầm Trì là lý có hàn).
Bộ thốn trì là ở quãng lồng ngực có hàn. Bộ quan trì là trong vị có hàn, đau bụng chân tay lạnh. Bộ xích trì chủ về nguyên dương ở hạ bán thân hư lạnh.
Mạch hoãn là trong một hơi thở mạch đập thong thả (là bệnh hư yếu; hoãn là thuộc âm, mạch đi lại thong thả, hơi thở từ từ không gấp lắm. Một thuyết nói: Mạch hoãn nhỏ hơn mạch trì. Lại nói: to hơn mạch nhuyễn. Đó là khí huyết đều hư cho nên mạch tới thong thả. Hoãn là chủ về thận hư. Tai ù; phong tà tích khí ở sau lưng là bệnh tê thấp, bệnh tê dại không có cảm giác, yếu sức đau nhức là khí không đầy đủ, là bệnh chóng mặt, phần ở trên thì cứng gáy, phần ở dưới thì yếu chân. Mạch phù hoãn, trầm hoãn quá là khí hư yếu).
(Biểu lý - Danh y danh ngôn tinh hoa)
Bộ thốn hoãn, chủ về phong tà công hại lên trên làm chứng co quắp gân gáy đau cứng. Bộ quan hoãn, chủ về khí kết ở tỳ vị, đau bụng trướng đầy khó co duỗi. Bộ xích hoãn, chủ về có chứng lạnh kết tụ lại, thận bị hư, hạ nguyên lạnh.
Mạch sắc tựa như dao cạo nhẹ lên ống tre. (Là bệnh) thiếu máu, mạch sắc là mạch thuộc âm; không lưu lợi trơn tru tròn trịa. Mạch chạy hư nhỏ mà chậm, đi lại rất khó khăn, khi 5 khi 3 không đều, gọi là mạch rít sắc, hình trạng như hạt mưa thấm trên cát, như dao cạo ống tre. Một thuyết nói: một lần ngừng rồi lại đến. Lại thuyết nữa nói: mạch phù mà đoản. Lại nói: mạch đi đoản mà tựa như muốn ngừng lại. Lại nói là mạch tán. Đó là khí nhiều huyết ít, là chứng tinh huyết bị thiếu thốn.
(Hư thực - Y hải cầu nguyên)
Bộ thốn mạch sắc chủ về khí hư huyết ít. Bộ quan mạch sắc chủ về can huyết hư thiếu bị tán loạn. Bộ xích sắc chủ về tinh huyết suy kém; thận hư sôi bụng, ở dưới lạnh có chứng hư lao rất nguy.
Mạch phục ở sâu tận trong xương, sâu hơn mạch trầm (là có chứng hoắc loạn, tích tụ, âm độc. Mạch phục thuộc âm thuộc tạng; mạch phục lẫn ở dưới thận không hiện lên trên, ấn nhẹ tay không thấy gì cả, ấn nặng tay vào thì thấy sát ở tận xương. Một thuyết nói: ấn vào thì không thấy rõ, ấn nhẹ thì không thấy gì. Một thuyết nói: Trên bộ quan mạch trầm không nổi ra, gọi là mạch phục. Một thuyết nói: ấn tay xuống mới thấy động, đó là ở phần âm, phần dương có khí độc ẩn nấp, là chứng trạng bệnh quan cách bế tắc.
(Âm dương)
Bộ thốn phục chủ về có tích tụ trong lồng ngực. Bộ quan phục chủ về chứng trường tịch, chỉ muốn nhắm mắt lim dim. Bộ xích phục là có thức ăn ứ đọng không tiêu, bệnh trưng hà đau đớn và tiết tả.
Mạch nhu: ấn nhẹ thì thấy, ấn nặng thì tan mất đó là mạch hư, nhu là thuộc âm, mạch không có lực mà mềm nhỏ, ấn vào không thấy gì, để nhẹ tay thì thấy phù nhỏ bé mà mềm, phải đặt nhẹ tay mới thấy, như bông ngâm trong nước và nổi vật vờ trên mặt nước. Nếu lấy tay ấn xuống thì sẽ theo tay mềm tan ngay, sức đập không được thấy rõ ở tay, đó là tượng mạch nhu. Nội kinh gọi mạch này là mạch phù mà nhuyễn. Họ Vương nói: Mạch này là mạch không có dương, là chứng khí huyết không điều hòa.
Bộ thốn nhu chủ về váng đầu, đổ mồ hôi. Bộ quan nhu chủ về khí suy ít, tinh thần bị tan tác. Bộ xích nhu chủ về khí ở hạ nguyên hư lạnh, sợ lạnh, đi ỉa chảy.
Mạch nhược: là mạch trầm vi, nhẹ tay thì không thấy, mạch này thuộc hư. Nhược là mạch âm, là không khỏe mạnh, mạch đập rất nhỏ và mềm, ấn vào còn có thể tìm thấy, nhẹ tay không thấy gì, như sờ vào bông nát, nhẹ tay thì không thấy, do chứng khí huyết thiếu thốn, cho nên mạch yếu đuối không dậy lên được. Đó là chứng ở hạ nguyên bị hư hao khô lạnh gây nên.
Bộ thốn nhược chủ về dương khí suy kém. Bộ quan nhược chủ về chứng khí hư suyễn gấp. Bộ xích nhược chủ về âm khí kết tụ, dương khí thiếu kém và nóng trong xương. Lại có thuyết nói là chứng huyết ít, khí ở hạ nguyên bị quá hư, trong xương thịt đau buốt.