Tiêu-Bản

Chữa bệnh cần phải biết tiêu bản. Đem toàn thân thể con người mà nói, thì ngoài là tiêu, mà trong là bản, dương là tiêu, mà âm là bản. Lục phủ thuộc dương là tiêu, ngũ tạng thuộc âm là bản. Mười hai kinh lạc ở ngoài là tiêu, ngũ tạng lục phủ ở trong là bản; Đem bệnh tình mà nói, thì nguyên khí là bản, bệnh mắc sau là tiêu.

Bệnh ở biểu không nên công phạt ở lý, không nên làm hư tổn ở biểu;

Nơi nào có tà khí thì công nơi đó, nơi bị tà khí phát sinh là bản, chứng trạng biểu hiện ra là tiêu. Năm chứng hư là bản, năm tà khí là tiêu.

Như chứng đầy bụng do thấp thì phát sinh sẽ chóng, nên trừ thủy tà và thấp tà thì chứng đầy sẽ hết, đó là tiêu gấp hơn bản, phải trị tiêu trước; vì tỳ hư thì dần dần sinh đầy trướng, đêm nặng ngày nhẹ là bệnh thuộc âm, nên bổ tỳ âm, ngày nặng đêm nhẹ là bệnh thuộc dương, nên bổ tỳ dương. Đó là bệnh sinh ra từ bản, là bản gấp hơn tiêu, phải nên trị ở bản.

Người giàu sang dâm dục quá độ, nghĩ ngợi quá nhiều, thì phần bị tiêu hao đều là chất màu mỡ của tâm thận.

Người nghèo khó ít bực tức và ít dục vọng, ý muốn dễ thỏa mãn, nên phần bị tiêu hao chỉ là khí huyết hàng ngày. Cho nên bệnh của người giàu sang phần nhiều chữa vào bản, bệnh của người nghèo khó phần nhiều chữa vào tiêu.

Nghề làm thuốc là nhân thuật vì quý trọng sinh mệnh của con người mà chữa bệnh, cho nên chỉ trọng về bản mà coi nhẹ về tiêu, người đời nay chỉ biết chữa bệnh, không biết chiếu cố tới sinh mệnh, thường thường quên gốc mà nắm lấy ngọn. Nếu phân biệt được rõ ràng chỗ hư thực, hàn nhiệt, tà chính thì khi bổ ích cho tâm dương thì hàn tà cũng phải khỏi. Bồi dưỡng cho thận âm thì nhiệt tà cũng khỏi. Làm cho dương khí thư thái mới sản sinh ra âm tinh. Tư bổ cho âm tinh để hóa sinh dương khí, hoặc nuôi dưỡng chính khí thì tà sẽ trừ hết, hoặc xua đuổi được tà rồi chính khí mới hồi phục, hoặc nhân phép công làm phép bổ, hoặc mượn phép bổ làm phép công, chữa muôn ngàn loại bệnh nhưng tóm lại cũng không ngoài lẽ âm dương.