- Ngũ linh chi cùng bồ hoàng, đều hành huyết, tán ứ, chỉ thống, các chứng huyết khí ngưng trệ sinh đau. Hai vị này thường hay dùng phối hợp.
- Nhưng bồ hoàng tính hay chỉ huyết, lợi tiện, mà ngũ linh chi lại hay tán ứ, chỉ thống.
CHỦ TRỊ KHÁC NHAU
Ngũ linh chi chủ trị huyết ứ gây đau, kinh bế.
Bồ hoàng chủ trị thổ huyết, nục huyết, tiện huyết, băng lậu.
- Ngũ linh chi sở trường tán ứ, chỉ thống. Thích ứng dùng cho các bệnh huyết ứ, nhiều loại đau nhức mỏi mệt, cho đến bệnh kinh bế.
- "Như loại chứng trị tài" Ngũ lĩnh chi tán (ngũ linh chi 2 lạng, xuyên ô 1 lạng rưỡi, một dược 1 lạng, nhũ hương 5 đồng) tán nhỏ, dùng rượu nóng uống. Trị chứng đau, động kinh, riêng với đàn bà thì lấy dấm làm thang mà uống để chữa chứng đau tim bạo bệnh không thể chịu được.
- Bồ hoàng đã hay hoạt huyết, lại hay chỉ huyết cho nên không những dùng chữa huyết ứ gây đau, kinh bế, mà còn dùng chữa thổ huyết, khạc ra huyết, niệu huyết, tiện huyêt, băng lậu xuất huyết.
- Như “Giản yếu tế chứng phương” trị chỗ huyết thóa huyết (nhổ nước bọt có máu) dùng bồ hoàng 1 lạng giã nát, mỗi lần dùng 3 đồng với rượu nóng hoặc rượu lạnh cũng được.
- “Thánh huệ phương” trị bệnh đổ máu cam lâu ngày không khỏi, dùng bồ hoàng 2 – 3 lạng, thạch hiệu hoa, hòa với nhau, giã nhỏ, mỗi lần dùng 1 đồng, hoặc lấy nước giếng mới múc lên uống thuốc.
- "Tăng thâm tập phương". Bài Bồ hoàng tán (cam thảo, can khương, bồ hoàng, mỗi vị một phân, tán nhỏ), dùng rượu nóng, trị chứng hạ huyết.
Ngũ linh chi chủ trị chứng tỳ ở cổ họng, phế trướng.
Bồ hoàng chủ trị tiểu tiện không lợi, âm thực, (vị trung đục khoét âm hộ gây đau ngứa nhức nhối) hoặc đới hạ (Khí hư).
- Ngũ linh chi chủ trị tán ứ, chỉ thống, chứng ứ trệ, đau cổ họng, phổi sưng.
- Như "Thánh tế tổng lục" Bài Sô phế hoàn (bệnh phổi bị nhăn nheo) hoặc có kết sẹo gồm có: ngũ linh chi 2 lạng, bá tử nhân nửa lạng, hồ đào tám quả - 3 vị nghiền nát thành cao vẩy nước vào làm hoàn bằng hạt đậu to. Đun nước mộc hương, cam thảo làm thang uống mỗi lần 15 viên để chữa bệnh phổi sưng, trướng. Còn chữa bệnh yết hầu tê dại, có thế phối hợp với sạ can, cát căn, sinh cam thảo, thuyền thoái, bàn đại hải.
- Bồ hoàng hóa ứ, lợi thủy. Cho nên dùng chữa chứng hạ tiêu thấp nhiệt, tiểu tiện bất lợi, âm thực, âm dạng, đới hạ.
- Như "Kim quỹ yếu lược". Bồ khôi tán (bồ khôi, hoạt thạch) trị chứng tiểu tiện không lợi.
- “Chứng trị chuẩn thằng” Bài Bồ hoàng tán (sinh bồ hoàng, mộc thông, kinh giới, sa tiền tử, sao tang bạch bì, hoạt thạch, đăng tâm, xích thược, xích phục linh, trích cam thảo các vị bằng nhau đều tán mạt) mỗi lần dùng hai đồng, uống với nước hành và tử tô mẫu làm thang, trị tâm, vị có nhiệt, tiểu tiện không thông.
- "Linh lý phương" Bồ hoàng tán (bồ hoàng, đồng bì, cam thảo - mỗi vị hai lạng) dùng chữa cục bộ âm thực (âm hộ bị vi trùng đục khoét gây nên ngứa, lở).
- “Thiên kim phương” dùng bồ hoàng tán mạt trị đàn ông hạ nang bị thấp dạng (lở ngứa)
ĐẶC THÙ SỬ DỤNG KHÁC NHAU
- Lâm sàng báo: Ngũ linh chi chữa được nọc độc rắn cắn. Dùng ngũ linh chi 2 phân, hùng hoàng 1 phân hai vị tán mạt. Mỗi lần dùng hoàng tửu uống 2 đồng hoặc dùng nước chè uống cũng được. Ngoài đổ thuốc vào chỗ rắn cắn mỗi ngày 3 lần, đồng thời phối hợp trong uống thuốc với dấm, cạo sạch nanh độc của rắn ở chỗ bị cắn, mở rộng ra để đắp thuốc. Phải dùng 3 phương pháp để cấp cứu.
- "Tam nhân phương" Trúc long tán (ngũ linh chi, hoắc đậu mỗi thứ nửa lạng, tán mạt, mỗi lần dùng 2 đồng cân lấy đông qua tử làm thang để uống thuốc, để chữa chứng tiêu khát.
- "Phụ khoa ngọc sích" Ngũ linh chi tán (sao ngũ linh chi với liều lượng phải chăng, tán mạt), mỗi lần dùng 1 đồng cân uống với rượu nóng để chữa chứng phụ nữ băng huyết hôn mê.
- "Ngoại khoa chứng trị toàn thư" Ngũ thông hoàn (mộc hương, ngũ linh chi, ma hoàng, nhũ hương, một dược các vị bằng nha) tán nhỏ, trộn đều làm hoàn bằng hạt ngô - Mỗi lần dùng năm đồng để trị mụn nhọt mọc tại đường huyệt ác hai của cơ thể, rất khẩn yếu, chờ cơ hội để phát uy.
- "Chứng trị chuẩn thằng" Bảo an hoàn: ngũ linh chi nửa lạng, sinh xuyên ô (bỏ vỏ, đầu nhọn) 3 đồng rưỡi, tán nhỏ hòa với tiết lợn, viên bằng hột ngô, mỗi lần dùng một viên, dùng nước gừng sắc lên làm thang uống, không cứ thời gian nào, để chữa tiểu nhi bị chứng kinh phong.
- "Chứng trị chuẩn thằng" Độc hành tán (ngũ linh chi) nửa sao nửa để sống tán mạt, mỗi lần 3 đồng, uống với rượu nóng, hoặc đồng tiện. Nếu cấm khẩu, không mở được miệng thì cậy miệng ra mà đổ thuốc vào, chữa chứng hậu sản huyễn vựng hôn mê bất tỉnh, sung tâm muốn tuyệt (sắp chết).
- “Tam nhân phương” bồ hoàng tán (bồ hoàng sao qua) tãi ra giấy, để xuống đất cho bay hết hơi lửa, tán nhỏ, mỗi lần dùng một ít, sát vào dưới lưỡi để chữa chứng trẻ con cứng lưỡi - lưỡi dày.
- "Chứng trị chuẩn thằng’' Bồ hoàng tán: bồ hoàng, huyết kiệt mỗi thứ nửa lạng, tán mạt, mỗi lần dùng một ít, dán vào chỗ đau để chữa bệnh tri lậu.