Nhất dương sinh

Một khí dương được sinh ra. Khí dương là không khí nóng, vô hình, tính hay rung động, chứ không yên tĩnh.

Đông chí nhất dương sinh: Mỗi năm cứ đến tiết Đông chí một khí dương được sinh ra. Nghĩa là khí lạnh của mùa đông đến đấy là cùng cực thì có một dương khí được sinh ra để bắt đầu sang xuân.

Hạ chí, đông chí tính theo vòng quay của 24 khí tiết trong một năm:

• Hạ chí kể từ sưu tiết Tiểu mãn trung tuần tháng 4 (21, 22 tháng 5 dương lịch), dương khí ở trên cứ tiêu dần dần, luân chuyển đến trung tuần tháng 5 (21, 22 tháng 6 dương lịch) là tiết hạ chí, có một khí âm sinh ra. Từ đó bóng mặt trời thu về hướng bắc, cho nên ngày ngắn, đêm dài.
• Đông chí kể từ sau tiết Tiểu tuyết trung tuần tháng 10 (22, 23 tháng 11 dương lịch) âm khí ở trên cứ tiêu dần dần, dương khí ở dưới cứ lớn dần dần, luân chuyển đếntrung tuần tháng 11 (22, 23 tháng 12 dương lịch) là tiết đông chí, có một khí dương sinh ra. Từ đó, bóng mặt trời mở rộng về hướng nam, cho nên ngày dài đêm ngắn.

Xem thêm

Âm dương (Nội kinh)
Âm dương (Y Hải Cầu Nguyên)
Âm dương (Y Nghiệp Thần chương)
Âm dương (Y Gia Quan Miện)
Âm dương (Danh y danh ngôn tinh hoa)

Hạ chí, Đông chí. Nhà làm lịch Cổ sơ tính theo dịch tìm ra:

Trong Dịch nói: Gạch liền (__) là dương, gạch đứt (_ _) là âm.

• Quẻ Càn 6 gạch liền là thuần dương (thuộc tháng 4 là tháng Tỵ) luân chuyển sang tới quẻ Cấn (thuộc tháng 5 là tháng ngọ) có một gạch đứt ở

  

  Nhất dương sinh

  dưới là gạch âm, thế là dương cực, âm sinh. Tức là "Hạ chí nhất âm sinh", cho nên nói âm bắt đầu từ Ngọ (tháng 5) cho đến tận cùng là tháng Tý (tháng 11)
• Quẻ Khôn 6 gạch đứt là thuần âm (thuộc tháng 10 là tháng Hợi) luân chuyển sang tới quẻ Phục (thuộc tháng 11 là tháng Tý) có gạch liền ở dưới gạch dương, thế là âm cực, dương sinh. Tức "Đông chí nhất dương sinh" cho nên nói dương bắt đầu sinh từ Tý (tháng 11) cho đến tận cùng là ngọ (tháng 5)

Mở đồ hình tròn của 64 quẻ trong Dịch mà coi tổng quát. Ta thấy có quẻ Càn đóng ở Ngọ, Khôn đóng ở Tý. Từ quẻ Phục đến quẻ Càn tức là tháng Tý (tháng 11) đến tháng Tỵ (tháng 4), 6 tháng đầu năm thuộc dương. Từ quẻ Cấn đến quẻ Khôn tức là tháng ngọ (tháng 5) đến tháng Hợi (tháng 10), 6 tháng cuối năm thuộc âm.

Như vậy, Đông chí, Hạ chí tìm trong tháng Tý, tháng Ngọ, quẻ Cấn quẻ Phục mà biết dương sinh, âm sinh.

(Trích từ "Đông y số điển" - Đinh Ninh - Lê Đức Thiếp, tập Nhất)