Tinh vi mạch lý khôn lường,
Ấy ai xem mạch phải rành,
Nên tường bốn chữ phân minh rõ ràng.
Phù, trầm, trì, sác, bốn đường phải phân. (4 mạch gốc)
Trầm chủ lý, trì chủ hàn,
Phù bệnh biểu, sác nóng ran trong lòng.
Lại xem hữu lực hay không,
Chia ra hư thực đôi dòng khác xa.
Biểu, lý, hàn, nhiệt, thực, hư.
Suy ra bốn chữ đều từ ở trong,
Phù mà hữu lực là phong,
Phù mà vô lực thuộc giòng khí hư.
Sác hữu lực, nóng đó mà,
Huyết hư vô lực mới là ung sang,
Trầm hữu lực tích rõ ràng,
Khí hư vô lực hoặc thường bốc xông.
Trì hữu lực đau khó dong,
Trì mà vô lực trong lòng lạnh thay.
Chủ bệnh của mạch phù ở sáu bộ.
Bộ tâm phù, thần chằng yên,
Nói năng lẫn lộn liên miên kinh hoàng.
Can phù tê dệt không an,
Quắp co, tức ngực, đau ran trong mình.
Tỳ phù bệnh lỵ, suyễn sinh,
Luôn luôn tiết tả, bệnh tình kém ăn.
Phế phù ho suyễn khó khăn,
Trường phong, nặng mặt, phế ung máu trào.
Thận phù thì thổ huyết nhiều,
Lưng đau răng nhức, trăm chiều gian truân,
Phù vô lực, nhọt gối chân,
Độc phù chủ bệnh phong hàn khí hư.
Chủ bệnh của mạch trầm ở sáu bộ.
Bệnh khí mạch bộ tâm trầm,
Là chứng băng đới, huyết bầm chảy ra.
Khạc ra huyết khí kết tà,
Đêm đêm khó ngủ mắt đà chăm chăm.
Giận thương can, mạch can trầm,
Đau gân, con mắt tối xâm nặng nề.
Bụng đầy trầm ở bộ tỳ,
Da vàng thổ tả, da tê dại dần.
Phế ung, nôn mửa mạch trầm,
Suyễn đờm mất tiếng gian truân quá chừng.
v
Bộ thận trầm, bệnh đau lưng,
Âm hao kinh bế bụng sưng trường bành.
Chủ bệnh của mạch trì ở sáu bộ.
Tâm trì đái vặt luôn luôn.
Bồi hồi, nôn mửa, đau buồn buốt ê.
Sán và tích, mạch can trì,
Đó là mộc khí đau về bên hông.
Tỳ trì là lạnh tổn thương,
Sôi vang trong bụng tả thường luôn luôn.
Phế trì khí ngắn hàn đờm,
Khí suy, ăn uống thường làm khó tiêu.
Hoạt tinh tiểu tiện đi nhiều,
Lưng đau gối mỏi, chiêm bao lội dòng.
Mồ hôi tự chảy ròng ròng,
Ấy là bộ thận ở trong mạch trì.
Chủ bệnh của mạch sác ở sáu bộ.
Bộ tâm mạch sác nói cuồng,
Lưỡi mồm lở nứt, đái thường không thông.
Mắt mờ đầu choáng nhiệt phong,
Vì can mạch sác phải thông chớ lầm.
Bộ tỳ mạch sác muốn nằm,
Miệng hôi, bụng xốn, chân răng sưng vều.
Bộ phế sác nhiệt thượng tiêu,
Đờm tanh ho hắng, tiện nhiều khó khăn.
Tướng hỏa vượng ráo chân âm,
Bàng quang bế tắc, đái dầm són ra,
Chỉ vì thận mạch nhanh mà,
Nữ nhi mạch ấy hẳn là có thai.