Việc đời
có lắm cái hình như ngược, mà thật thì xuôi, có lắm cái hình như xuôi, mà thật
ra lại ngược. Ai biết rõ việc thật
ngược, xuôi thế nào, người ấy mới là người tinh đời. Phàm cái gì đã đến cùng cực thì tất nhiên phải
quay trở lại; dài quá thì tất phải ngắn dần đi; ngắn quá thì tất lại dài dần ra.
Đó là cái lẽ tự nhiên như thế.
Vua
Trang Vương nước Kinh muốn đánh nước Trần, sai người sang dò. Người ấy về nói: “Nước Trần không nên đánh. "
Trang
vương hỏi: “Tại làm sao?
Người ấy
thưa rằng: "Nước Trần thành cao, hào sâu, kho tàng súc tích nhiều. "
Triều
thần có người Ninh Quốc nói: “Như thế thì nước Trần nên đánh lắm. Nước Trần vốn là nước nhỏ, mà kho tàng súc
tích nhiều thì chắc là thuế má nặng. Thuế má nặng thì tất dân oán vua. Thành cao, hào sâu thì phục dịch nhiều. Phục dịch nhiều, thì tất dân kiệt sức. Nếu ta đem quân sang đánh, tất lấy được Trần. ”
Vua
Trang Vương nghe lời, cất quân đánh, quả lấy được nước Trần.
(Lã Thị
Xuân Thu)
Lời bàn:
Bài này
có hai đoạn: Đoạn trên nói cái lẽ ngược, xuôi, đoạn dưới dẫn một câu thí dụ. Ở đời có lắm cái tưởng là xuôi, mà thực là
ngược, có lắm cái cho là ngược, mà thực là xuôi. Ngược, xuôi điên đảo rất là khó phân. Chỉ có người nào không chịu xét bề ngoài, biết
cái đầy, vơi, tròn, khuyết, dài, ngắn, đắp đổi cho nhau là mới đóan trúng được.
Như người sứ đây, đến tận nơi, mắt trông
thấy thế nào chỉ biết có thế thôi, chớ Ninh Quốc vẫn ở nhà, lấy cái lý mà biết
rõ được, cái tình hình ở bên trong thực là người cao đoán vậy.
Giải
nghĩa:
Dài quá
thì . . . : câu này ý nói đầy, vơi, tròn, khuyết, dài, ngắn, thường hay đắp đổi
cho nhau. Thí dụ như ngày hạ chí là ngày
dài nhất trong một năm, thì những ngày sau ngày hạ chí tất cứ mỗi ngày mỗi ngắn
dần, lại ngày đông chí là ngày ngắn nhất thì những ngày sau ngày đông chí lại
dài dần mãi ra.
Kinh:
cũng là tên nước Sở.
Súc
tích: chứa chất để dành.