Sông Vĩ nước lên to. Một nhà giàu không may có người chết đuối. Có kẻ vớt được xác.
Người nhà giàu xin chuộc, kẻ ấy đòi
nhiều tiền. Người nhà giàu đem câu
chuyện thưa với Ðặng Tích.
Kẻ vớt được xác, thấy nhà kia không
hỏi nữa, lấy làm lo, cũng đem câu chuyện thưa với Ðặng Tích. Ðặng Tích bảo: "Cứ để yên. Nó còn mua cái xác ấy của ai được mà sợ?"
(Lã Thị Xuân Thu)
LỜI BÀN:
Cứ như người giảng giải việc nói
trong bài này cho phải đạo lý, thì một bên, nên khuyên người nhà giàu liệu trả
kẻ vớt được xác thêm ít nhiều tiền, mà lấy ngay xác về; còn một bên, nên dụ kẻ
vớt được xác chớ có coi sự chẳng may của người ta làm một món bổng, mà bắt bí
người ta. Giữ cái xác, không cho chuộc,
chẳng những không được tiền, mà lại còn mang tội nữa. Nhưng khốn thay! Lý sự là cái nguồn bắt phải,
bắt trái đều được cả. Cho nên Ðặng Tích
mới có chốn xúi bẩy được cả đôi bên kiện tụng lẫn nhau mà ngấm ngầm lấy lợi cho
mình. Thế tức là cái chủ nghĩa "Hai
phải" ngụy biện, rất hại cho dân gian ngu dại mà lại hay kiện tụng. Biện bác mà không đáng lý tức là giả dối, khôn
ngoan mà không đáng lý tức là gian trá, những kẻ ấy phải trừng phạt thì mới yên
dân, lợi nước được. Người trị dân tưởng
phải thấu cái tình, để xét cái lý, mới là người trị dân sáng suốt vậy.
CHÚ THÍCH:
Vĩ là tên sông, chảy ở địa phận Hà Nam
Ðặng Tích: quan đại phu nước Trịnh
thời Xuân Thu, là một nhà luật pháp giỏi.