Mặc Tử ở
nước Lỗ sang nước Tề, qua nhà người bạn cũ, vào chơi. Người bạn nói chuyện với Mặc Tử rằng:
"Bây giờ thiên hạ ai còn thiết đến việc "nghĩa", một mình ông tự
khổ thân để làm việc nghĩa, thì có thấm vào đâu! Chẳng thà thôi đi có hơn
không?
- Mặc Tử
nói: "Bây giờ có người ở đây, nhà mười đứa con, một đứa cày, chín đứa ngồi
ăn không, thì đứa cày chẳng nên càng chăm cày hơn lên ư? Tại sao thế? Tại đứa
ăn không nhiều, đứa đi cày ít. Bây giờ
thiên hạ chẳng ai chịu làm việc nghĩa, thì ông phải biết khuyên tôi càng làm
lắm mới phải, có đâu lại ngăn tôi như thế!"
Lời Bàn:
Trong
khi nhân tâm thế đạo suy đồi, mình là người còn đứng vững được, thì sao lại
chịu suy đồi với thiên hạ cho cùng trôi một loạt. Vì nếu ai cũng như thế cả, thì còn đâu là
người cảnh tỉnh được kẻ u mê để duy trì lấy nhân tâm thế đạo nữa? Cho nên những
người thức thời, có chí, dù ở vào cái đời biến loạn đến đâu, cũng không chịu
đắm đuối vào cái bất nghĩa, khác nào như: cây tòng, cây bách, mùa đông sương
tuyết, mà vẫn xanh, như con gà trống, mưa gió tối tăm mà vẫn gáy. Những bậc ấy chẳng những thế mà thôi, lại còn
đem bao nhiêu tinh lực tâm trí ra, cố gắng giữ lấy phong hóa mà dìu dắt, mà đưa
đường cho những kẻ u mê đắm đuối. Như
Mặc Tử đây, cho là đời là suy biến, coi sự làm việc "Nghĩa", sự cổ
động việc nghĩa như cái chức vụ của mình phải làm, thực là người có công với
loài người vậy.
Mặc Tử:
tên sách của Mặc Địch soạn, chủ nghĩa là kiêm ái yêu người như yêu mình cũng
gần giống chủ nghĩa của đạo Cơ Đốc và đạo Thích Ca.
Tề: một
nước chư hầu lớn, thời Xuân Thu Chiến Quốc, cũng ở vào địa phận tỉnh Sơn Đông
bây giờ.
Nghĩa:
việc phải, việc hay mà người ta nên làm.
Tự khổ
thân: tự mình làm cho mình khóc nhọc vất vả.