Đức
Khổng-tử ra chơi ngoài đồng, thấy một người đàn bà đứng khóc nỉ non ở chỗ bờ
đầm. Đức Khổng-tử lấy làm lạ, bảo học
trò hỏi vì cớ gì mà khóc.
Người
đàn bà nói: "Độ trước tôi cắt cỏ thi, tôi đánh mất cái trâm cài đầu bằng
cỏ thi, cho nên tôi khóc. "
- Đức
Khổng-tử hỏi: Đi cắt cỏ thi, mà mất cái trâm bằng cỏ, thì việc gì mà phải khóc?
- Người
đàn bà nói: Không phải vì tôi đánh mất cái trâm cỏ thi mà tôi khóc; tôi sở dĩ
khóc, là tôi thương tiếc một vật cũ, dùng đã lâu, mà ngày nay không sao thấy
được nữa.
Lời Bàn:
- Cái gì
đã là của mình, mình có bụng yêu, mà lỡ khi mất, thì về sau dù có được cái khác
giống như thế, hay hơn thế, mình cũng không thể sao yêu cho bằng. Thường, lại chỉ vì thấy cái mới mà hồi nhớ đến
cái cũ, sinh ra chạnh lòng, nên câu ta thán, có khi ngậm ngùi thương khóc nỉ
non. Tại sao vậy? Tại đối với mình, cái
của mất không chỉ có giá của mà thôi, lại hình như còn có một phần tâm hồn mình
hay tâm hồn người để lại cho mình ngụ ở trong nữa. Sự cảm động đầu tiên bao giờ cũng là sự cảm
động hay nhất, bền nhất. Ôi! Cáo chết ba
năm quay đầu về núi, con người ta, dù cho lông bông xiêu bạt đến thế nào, còn
có chút tâm tình cũng không sao quên được gốc tích xứ sở mình. "Hồ mã tê bắc phong, Việt điểu sào nam
chi". Con ngựa rợ Hồ (phía bắc nước
Tàu) thấy gió bắc còn cất tiếng kêu, con chim đất Việt (phía nam nước Tàu) chọn
cành nam mới chịu làm tổ, huống chi là người mà lại quên được nguồn gốc ư.
Chú
thích:
Khổng Tử
Tập Ngữ: sách chép những lời nói, những truyện về đức Khổng Tử. - Khổng Tử tên là Khưa, tên tự là Trọng Ni,
người nước Lỗ, thời Xuân Thu nhà Chu, học về Lễ, Nhạc, Văn chương đời cỗ, đi
nhiều nước chư hầu không được dụng bỏ về làm kinh Xuân Thu, san định các kinh
Thi, Thư, Dịch, Lễ, Nhạc và dạy học trò được ba nghìn người, có bảy mươi hai
người giỏi. Nước Tàu xưng làm Tổ đạo Nho.