Khổng Tử
đi chơi ra phía đông, thấy hai đứa bé cãi nhau,hỏi tại làm sao, thì một đứa nói
rằng: "Tôi thì tôi cho mặt trời, lúc mới mọc, ở gần ta hơn, về buổi trưa,
ở xa ta hơn. "
Còn một
đứa nói: "Tôi thì tôi cho mặt trời lúc mới mọc ở xa ta hơn, về buổi trưa,
ở gần ta hơn,"
Ðứa
trước cãi: "Mặt trời lúc mới mọc to nhứ cái bánh xe, đến giữa trưa, nhỏ
như cái bát ăn, thế chẳng phải tại xa ta mới nhỏ, gần ta mới to là gì?"
Ðứa sau
cãi: "Lúc mặt trời mới mọc, thì mát mẻ, đến giữa trưa thì nóng nực, thế
chẳng phải tại gần ta mới nóng, xa ta mới mát là gì?"
Khổng Tử
nghe nói, không giải quyết được ra làm sao.
Hai đứa
bé cười bảo: " Thế thì cho ông là người học rộng hiểu nhiều thế nào được
"
(Liệt
Tử)
LỜI
BÀN:Buổi sáng, buổi trưa, mặt trời ở cách trái đất cũng không phải lúc gần, lúc
xa gì cả. Nếu buổi sáng, thấy mát, buổi
trưa thấy nóng hơn, chẳng qua là tại tia nóng mặt trời chiếu vào chỗ ta ở trên
mặt đất, buổi sáng còn chếch, buổi trưa mới thẳng. Vả chẳng buổi sáng, còn những sương móc ban
đêm chưa tan hết cho nên mát hơn buổi trưa là lúc khí nóng tụ tích mãi vào, cho
nên nhiệt độ càng cao. Còn nếu buổi
sáng, trông mặt trời to, buổi trưa trông mặt trời nhỏ, chẳng qua là một cỏi
hoãn hình của con mắt trông như thế mà thôi. Mặt trời đâu vẫn ở đó. Trái đất xoay chung quanh mặt trời. Lúc mặt trời mọc, con mắt trông chếch, đến
buổi trưa, con mắt trong thẳng mà lại trông qua từng không khí, cho nên thấy to
nhỏ khác nhau. Vậy chỉ tại người trông
hóa to, nhỏ, chớ không phải chính mặt trời xa, gần gì cả. Ấy đại để bây giờ thì ta giải nghĩa như thế. Nhưng ở vào cái đời ông Khổng, khoa học chưa
có mấy, thì xem hai đứa bé suy lý với nhau, đứa nào cũng phải, khó lòng mà
quyết định được thật. Vả lại ngừơi ta
thông minh, thánh trí đến đâu cũng không sao biết cho hết mọi sự vật được. Vì rằng đời người sống có hạn, mà sự trí thức
thì mông mênh, không bờ bến nào!