Khi cư

Khởi cư: Xuất nhập (1) hàng đầu

Thuận theo động tĩnh của bầu thiên nhiên

Âm dương (2) vận chuyển ngày đêm

Bốn mùa thời tiết luân phiên chẳng nhầm

Xưa rằng : "sáng dậy đêm nằm

Ngày làm tối nghỉ là vâng mệnh trời

Cũng là cương kỷ của người

Khuyên ai dậy sớm, chớ ngồi thâu canh"

Cần lao cung ứng nhu cầu

Ở đời muốn sống dễ hầu ngồi dưng

Cần lao thân thể khang cường

Tinh thần vui vẻ gân xương chuyển đều

Nhàn cư bất thiện mọi điều

Nghĩ thầm làm bậy, đói nghèo theo thân

Nhàn cư ủ rũ tinh thần

Nằm nhiều khí huyết kém phần lưu thông

Còn như làm việc không chừng

Cũng là trái với lẽ thường chẳng nên

Ham mê, mưu lự thâu đêm

Lao tâm, lao lực, không quên phòng ngừa

Thuận theo thời tiết bốn mùa

Xuân sinh, hạ trưởng, thu thu, đông tàng (3)

Mùa xuân khai thái dương thăng (4)

Giữ mình khoan khoái chí càng phát sinh

Mùa hè muôn vật trưởng thành

Chẳng lười hoạt động thân mình mạnh thêm

Mùa thu khe khắt im lìm

Khởi cư thận trọng chớ nên xuề xoà

Mùa đông nấp náu trong nhà

Đừng quên tiết lậu (5) xông pha quá chừng

Tiết trời biến đổi là thường

Nhưng ta phải biết đề phòng mới yên

Mùa xuân kiêng gió trước tiên

Mùa hạ nắng nóng lại xen mưa rào

Mùa thu sương xuống hanh hao

Mùa đông gió rét khi nào khỏi mưa

Chớ quên ẩm thấp bốn mùa

Hư tà rất dễ thừa cơ lấn vào

Lục dâm (6) tuy gió dẫn đầu

Ai ngờ hàn thấp theo sau hại mình

Nắng thì hao khí rành rành

Hàn thấp lưu lại thương hình (7) chẳng sai

Ví bằng bệnh chữa phát ngay

Đến khi tiết đổi lúc rày bệnh sinh

Mùa đông chẳng biết giữ tinh

Sang xuân cảm gió biến thành bệnh ôn

Mùa hè hạ chí âm sinh(8)

Không kiêng sống lạnh, thu thành rét cơn

Mùa thu phong thấp không kiêng

Sang hè sinh bệnh sống phần ỉa phòng

Mùa thu khí táo chẳng ròng

Mùa đông ho hắng vì chưng phục tà (9)

Muốn cho chân khí điều hoà

Ta nên kiêng cữ xông pha lỗi thời

Thích nghi khí hậu của trời

Âm dương hoà hợp trong ngoài mới yên



1) Xuất tác nhập tức mặt trời mọc thì đi làm, mặt trời lặn thì về nghỉ

2) Khí dương Nóng tính động, khí âm lạnh tính tĩnh làm ngưng lại. Âm dương là hai hiện tượng mâu thuấn và thống nhất của một sự vật trong vũ trụ cũng như trong sinh lý và bệnh lý. Danh từ âm dương còn dùng để chỉ trời đất: Dương là trời, âm là đất

3) Mùa xuân thì sinh, hạ thì lớn lên, mùa thu thì thu về, mùa đông thì cất giấu

4) Mùa xuân mở đầu ấm áp (Khí dương mạnh lên)

5) Sơ hở, tiết mất tinh khí

6) Phong, hàn, thử, thấp, táo, hoả

7) Thương tổn đến hình thể : Cảm khí thấp vào hại đến da thịt, gân mạch, lạnh nhiều thì nhức xương, rút gân

8) Tiết hạ chí vào giữa mùa hè (22 tháng 6 dương lịch) thì khí âm bắt đầu sinh (Hạ chí nhất âm sinh) bớt nóng dần

9) Tà khí xâm vào người nhưng chưa phát bệnh ngay mà còn nấp náu ở trong người, đợi khi người yếu hoặc cảm thêm mới phát bệnh (Bệnh năng-Nội kinh)